Borax là gì? Vai trò và tác hại của bột hàn the

Borax (hay còn gọi là hàn the) là một hợp chất hóa học phổ biến trong công nghiệp và đời sống trước đây, nhưng hiện nay được xếp vào nhóm hóa chất nguy hại, bị cấm sử dụng trong chế biến thực phẩm tại Việt Nam. Mặc dù có nhiều ứng dụng trong sản xuất, borax lại tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sức khỏe con người nếu dùng không đúng cách.

Bài viết dưới đây giúp bạn hiểu borax là gì, vai trò thực sự trong công nghiệp, lý do vì sao hàn the bị cấm trong thực phẩm và tác hại nguy hiểm khi sử dụng.

1. Borax là gì?

Borax có tên khoa học là Natri tetraborat (Na₂B₄O₇·10H₂O) – một loại muối borat tự nhiên, tồn tại dưới dạng tinh thể hoặc bột màu trắng, không mùi, dễ tan trong nước và có tính kiềm nhẹ.

• Tên thông dụng: Hàn the
• Công thức hóa học: Na₂B₄O₇·10H₂O
• Dạng tồn tại: Tinh thể hoặc bột
• Tính chất: Kháng khuẩn nhẹ, ổn định, có khả năng tạo độ kết dính và điều chỉnh pH

Trong công nghiệp, borax được sử dụng như một chất phụ gia kỹ thuật, hỗ trợ sản xuất chứ không còn liên quan đến chế biến thực phẩm. Vì vậy, khi áp dụng đúng mục đích và đúng liều lượng, đây vẫn là một hóa chất quan trọng trong nhiều ngành nghề.

2. Tính chất hóa học và vật lý của Borax

Để hiểu rõ borax hoạt động như thế nào trong tự nhiên và trong các ứng dụng công nghiệp, chúng ta cần xem xét cả đặc điểm vật lý lẫn tính chất hóa học của borax là gì?

Tính chất vật lý của Borax

Dưới đây là những đặc tính vật lý phổ biến và dễ nhận biết nhất của Borax:

• Trạng thái: Tồn tại dưới dạng tinh thể rắn, trong suốt hoặc trắng đục. Kết cấu khá mềm và dễ nghiền thành dạng bột mịn.
• Mùi vị: Không mùi; có vị hơi ngọt mặn đặc trưng.
• Khả năng tan: Không tan trong cồn nhưng hòa tan tốt trong nước, đặc biệt tan mạnh hơn khi tăng nhiệt độ, tạo dung dịch có tính kiềm nhẹ.
• Tính hút ẩm: Khi để ngoài không khí khô, borax sẽ mất nước kết tinh và chuyển sang dạng tincalconit, có màu trắng phấn.
• Khối lượng mol: 381,37 g/mol đối với Borax Decahydrate (Na₂B₄O₇·10H₂O).
• Mật độ: Khoảng 1,73 g/cm³.
• Điểm nóng chảy: Bắt đầu mất nước kết tinh ở khoảng 75°C.
• Độ tan trong nước: Tan tốt, ước tính 4,7 g/100 mL ở 20°C.
• Độ cứng: 2 – 2,5 theo thang Mohs, cho thấy borax khá mềm so với các khoáng chất khác.
• Cấu trúc tinh thể: Thuộc hệ tinh thể đơn tà (monoclinic).

Tính chất hóa học của Borax

Bên cạnh đặc tính vật lý, borax còn có những tính chất hóa học quan trọng quyết định khả năng ứng dụng trong tẩy rửa, phòng thí nghiệm và sản xuất công nghiệp. Cụ thể như:

• Tính kiềm nhẹ:  Khi hòa tan, borax tạo ra dung dịch có pH khoảng 9-10. Tính kiềm yếu này giúp dung dịch borax thường được dùng làm chất đệm pH, ổn định môi trường trong nhiều quy trình kỹ thuật.
• Phản ứng với axit mạnh: Borax phản ứng với các axit như HCl, tạo thành axit boric (H₃BO₃) và natri clorua:  Na₂B₄O₇ + 2HCl + 7H₂O → 4H₃BO₃ + 2NaCl
  Phản ứng này được ứng dụng trong sản xuất axit boric và một số phép phân tích hóa học.
• Phản ứng nhiệt phân: Khi nung nóng, borax mất nước kết tinh và phân hủy thành:
  Natri metaborat (NaBO₂) và oxit bor (B₂O₃). Đây là phản ứng quan trọng trong luyện kim và sản xuất men gốm.
• Khả năng tạo phức: Borax dễ tạo phức với các hợp chất chứa nhóm hydroxyl như glycerol, mannitol. Điều này giúp nó được sử dụng trong sản xuất nhựa, keo, sơn và một số ứng dụng chất dẻo.

3. Borax dùng để làm gì? Ứng dụng an toàn trong công nghiệp

Mặc dù không được sử dụng trong thực phẩm, borax vẫn giữ vai trò lớn trong các lĩnh vực sản xuất, tẩy rửa và xử lý vật liệu.

3.1. Ứng dụng trong sản xuất công nghiệp

Borax được sử dụng như một thành phần phụ trợ quan trọng:

• Sản xuất thủy tinh và gốm sứ: Giúp tạo độ bền nhiệt, tăng độ bóng cho men gốm và hỗ trợ quá trình nóng chảy của nguyên liệu.
• Luyện kim:Hoạt động như chất trợ dung, giúp làm sạch bề mặt kim loại và ổn định nhiệt độ trong quá trình gia công.
• Sản xuất chất chống cháy:Borax có khả năng ức chế bắt lửa, thường được dùng trong các vật liệu công nghiệp chống cháy.

3.2. Ứng dụng trong hóa chất tẩy rửa – vệ sinh công nghiệp

Đây là lĩnh vực mà borax được biết đến nhiều nhất hiện nay.

• Thành phần trong bột giặt công nghiệp, chất tẩy rửa phân xưởng
• Hỗ trợ làm mềm nước, giúp nâng cao hiệu quả làm sạch
• Hoạt động như chất kháng khuẩn nhẹ, tăng cường khả năng vệ sinh bề mặt

Các sản phẩm tẩy rửa công nghiệp hiện đại trên thị trường thường không chứa hàn the độc hại, vì đã được nâng cấp thành các công thức an toàn hơn. Tại Cleantech, các sản phẩm hóa chất công nghiệp và tẩy rửa đều được kiểm định và tuân thủ quy chuẩn an toàn, phù hợp với tiêu chuẩn đầu vào của nhà máy, xưởng sản xuất, bệnh viện và doanh nghiệp F&B.

3.3. Ứng dụng trong phòng thí nghiệm – y tế

• Là chất đệm pH trong một số dung dịch
• Hỗ trợ bảo quản mẫu trong một số nghiên cứu

3.4. Ứng dụng trong nông nghiệp

Borax cung cấp vi lượng Bo cho cây trồng. Tuy nhiên, nếu sử dụng sai liều, Bo sẽ gây ngộ độc cây. Vì vậy, borax hiện chỉ được dùng trong các chế phẩm nông nghiệp chuyên dụng, có hướng dẫn cụ thể.

4. Vì sao borax bị cấm trong thực phẩm?

Đây là nội dung được tìm kiếm nhiều nhất khi người dùng hỏi “borax là gì?”. Trước đây, borax từng được dùng để:

• Làm giò chả dai hơn
• Giúp bún, bánh phở giòn và trắng
• Ngăn thực phẩm bị chua nhanh
• Tăng độ giòn cho hải sản khô

 

Tuy nhiên, hàng loạt nghiên cứu quốc tế đã chứng minh hàn the gây hại cho sức khỏe khi tiêu thụ qua đường miệng. Vì thế:

• Bộ Y tế Việt Nam cấm tuyệt đối sử dụng borax trong thực phẩm theo Thông tư 24/2019/TT-BYT.
• Tất cả sản phẩm chứa hàn the đều bị xem là vi phạm an toàn vệ sinh

Chính sách này giúp bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và định hướng thị trường thực phẩm sạch, lành mạnh.

5. Tác hại của borax đối với sức khỏe con người

Dù borax hữu ích trong công nghiệp, nó lại cực kỳ nguy hiểm khi ăn phải hoặc sử dụng không đúng cách.

5.1. Tác hại khi nuốt phải

• Gây nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy
• Suy thận cấp ở liều cao
• Tích tụ trong gan – thận, gây ngộ độc mạn tính
• Rối loạn nội tiết, giảm chức năng sinh sản
• Đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em và phụ nữ mang thai

5.2. Tác hại khi tiếp xúc qua da hoặc hít phải

• Gây kích ứng da
• Ho, khó thở nếu hít phải bụi borax
• Đối với công nhân tiếp xúc lâu dài, có thể gây nhiễm độc mạn tính nếu không có bảo hộ

6. Dấu hiệu nhận biết thực phẩm có chứa hàn the

Mặc dù người tiêu dùng khó nhận biết bằng mắt thường, bạn có thể dựa vào một số dấu hiệu:

• Giò chả dai, không bở dù để lâu
• Bún, bánh phở trắng sáng bất thường
• Hải sản khô quá giòn hoặc quá bóng
• Thực phẩm để 1 – 2 ngày không thiu, không chua

Hiện nay, bạn có thể sử dụng bộ test nhanh hàn the để kiểm tra chính xác.

7. Có nên dùng borax hay không?

Để trả lời câu hỏi “Có nên sử dụng borax không?”, bạn có thể hiểu ngắn gọn như sau:

• Borax có lợi trong công nghiệp nếu dùng đúng mục đích
• Borax cực kỳ độc hại trong thực phẩm và bị cấm tuyệt đối
• Các doanh nghiệp cần chọn hóa chất thay thế an toàn hơn cho quy trình sản xuất, đặc biệt là ngành tẩy rửa và vệ sinh công nghiệp

Nếu bạn đang tìm kiếm hóa chất tẩy rửa công nghiệp, hóa chất vệ sinh sàn, hóa chất xử lý bề mặt, dung dịch tẩy dầu mỡ, hóa chất nhà máy , bạn hãy lựa chọn những sản phẩm an toàn – có chứng nhận từ đơn vị uy tín.

Cleantech cung cấp đầy đủ các dòng hóa chất công nghiệp chất lượng cao, có CO – CQ, an toàn với người sử dụng và được nhiều nhà máy – khu công nghiệp tin dùng. Liên hệ ngay qua số Hotline : 0865.000.696 – 0865.000.882 – 0865.000.188 để được tư vấn và báo giá ưu đãi nhất.

Hy vọng với những thông tin trên, bạn đã hiểu rõ borax là gì, đặc tính, vai trò cũng như những ảnh hưởng của nó trong đời sống và công nghiệp. Việc nắm vững kiến thức về borax sẽ giúp bạn sử dụng hóa chất này đúng cách, an toàn và hiệu quả hơn trong từng ứng dụng thực tế.